Datum/Tijd
Date(s) - 07/10/2021
20:00 - 22:00
Locatie
Zaelke
Categorieën
Tientallen schoorstenen torende in de eerste helft van de 20e eeuw boven Tegelen. Velen zijn verdwenen. Over drie van de nog bestaande fabrieksschoorstenen in Tegelen en Steyl is veel te doen. De 60 meter hoge schoorsteen van Wienerberger aan de Kaldenkerkerweg is recent gerestaureerd en wordt getransformeerd naar een lichtkunstwerk. De schoorsteen van Canoy-Herfkens aan de afslag van de A73 is in verval en dient op korte termijn gerestaureerd te worden. En de schoorsteen van het ketelhuis in Steyl wordt ook onder handen genomen. Deze schoorstenen stammen uit een periode dat Tegelen bekend was van de steenfabrieken en de schoorsteenbouwers.
Op donderdag 7 oktober 2021 om 20.00 uur geeft Pierre Geelen een lezing over de historie van de schoorsteenbouw. In verband met de beperkte zaalgrootte is aanmelden nodig met onderstaand formulier. Vóór de pauze gaat hij in op de ontwikkeling in de bouw, vormgeving, versieringen en verdere architectonische detaillering van fabrieksschoorstenen, alsmede het ontstaan en weer verdwijnen van schoorsteenlandschappen in ons land. Na de pauze zal hij stilstaan bij de bouwgeschiedenis van onder meer de 60 meter hoge schoorsteen van het vermaarde Woudagemaal in het Friese Lemmer (sedert 1998 voorkomend op de lijst van het Werelderfgoed van de UNESCO), de talrijke schoorstenen die Canoy-Herfkens in de vorige eeuw bouwde in Eindhoven in opdracht van de N.V. Philips’ Gloeilampenfabrieken, alsmede de tot voor kort weinig bekende maar mysterieuze 50 meter hoge ‘Mossel’-schoorsteen in het Zeeuwse vissersplaatsje Arnemuiden. Voorbeelden waarbij een prominente rol was weggelegd voor het Tegelse bedrijf Canoy-Herfkens.
Canoy-Herfkens uit Tegelen was één van de twee grootste en landelijk opererende schoorsteenbouwers. Zij bouwden tot en met de jaren ‘70 van de vorige eeuw een groot deel van de 11.000 schoorstenen in Nederland, waarvan er nog ca. 600 bewaard zijn gebleven. Canoy-Herfkens bezat een eigen ontwerp- en bouwafdeling voor schoorstenen en produceerden in hun eigen steenfabrieken speciale bakstenen – de zgn. radiaalstenen – voor eigen gebruik of voor levering aan gespecialiseerde zelfstandige schoorsteenbouwers.
De bouw van industriële fabrieksschoorstenen kwam in Nederland in de eerste twee decennia van de 19e eeuw slechts uiterst traag op gang. In de jaren 1850 en 1860 manifesteerde de eerste fase van mechanisatie en industrialisatie zich steeds duidelijker op landelijk niveau. Dit als gevolg van de modernisering van de productiewijze van traditioneel kleinschalige bedrijfjes met een ambachtelijk karakter in oude, dichtbevolkte binnensteden. Het resultaat was dat in binnenstad van steden steeds meer, veelal kleine schoorstenen verrezen. Pas vanaf het laatste kwart van de 19e eeuw kwam de fabrieksschoorsteenbouw tot grote bloei door productievergroting en modernisering van traditionele bedrijven zoals textielfabrieken, metaalbedrijven, zuivelfabrieken, ringovens van steen- en dakpannenfabrieken alsmede de oprichting van nieuwe ondernemingen, nutsbedrijven zoals gemeentelijke gasfabrieken, elektriciteitscentrales en fabrieksgebouwen in opkomende nieuwe takken van industrie.
Eerder, in juni 2010, was oud-Neerenaar Pierre Geelen gastspreker bij onze vereniging, waarbij hij ons toen een kijkje gunde in de keuken van de rijke historie van fabrieksschoorstenen in Nederland met aandacht voor de karakteristieken van dit bijzondere bouwsel, de ontwikkelingen ervan in het gebruik, vormgeving, bouwmaterialen en bouwwijze, alsmede de betreffende schoorsteenbouwbedrijven. Daarnaast gaf hij aan de hand van toen beschikbaar fotomateriaal en wetenswaardigheden een overzicht van de talrijke nog bestaande en verdwenen schoorstenen die zijn vader Sjeng Geelen uit Neer in de eerste helft van de vorige eeuw gebouwd heeft in alle uithoeken van ons land.
Voor niet-leden van de Heemkundige Kring bedraagt de entree € 4,-. Deze kunt u contant betalen bij de ingang.
Foto: voor de Zuidergasfabriek in Amsterdam ontwierp en bouwde Canoy-Herfkens in 1912 zes 35 meter hoge schoorstenen met uitbundige versieringen op de schacht.