Willem Kurstjens schreef een achtdelig verhaal over het Tegelen in de Tweede Wereldoorlog. Dit aan de hand van reclameborden van het merk Persil, die de Duitse soldaten de weg door Tegelen moesten wijzen.
De volgende delen worden komende weken gepubliceerd.
Heb je andere onderzoeksuggesties of op- en aanmerkingen, laat dit dan vooral weten aan Willem (willemkurstjens@gmail.com).
Deel 2 – door Willem Kurstjens
De vorige keer heb ik het gehad over het verzoek van historicus Jan Brauer om uit te zoeken wat er waar is van het verhaal dat Duitse soldaten op 10 mei 1940 hun weg door Tegelen hebben gevonden aan de hand van Persil-reclameplaten, zoals de Tegelse hoofdagent Boschker in een naoorlogs proces-verbaal beweerde. Tijdens mijn onderzoek vond ik tot dusver alleen iets over het gebruik van de achterkant van reclameborden tijdens de Eerste Wereldoorlog in België en Frankrijk. Over het tactische gebruik van de voorkant van reclameborden of reclameplaten is noch in druk noch op internet iets te vinden.
PERSIL DUITSLAND
Foto van een locatie in Tegelen met op de zijmuur een Persilreclamebord (trucagefoto, Willem Kurstjens)
Wat zegt men er bij de firma Henkel-Persil in Düsseldorf zelf over? Vooraf wil ik graag vermelden dat het bedrijf in 1936 door de Hitlerkliek werd ‘ausgezeichnet’ als ‘NS-Müsterbetrieb’of wel modelbedrijf voor het regime. Alle bestuurs- en directieleden waren partijlid en sommigen vervulden ook een actieve rol in de plaatselijke politiek. Het zou dan ook niet zo vreemd zijn als zij zich aan de vooravond van de Duitse inval voor het karretje van de legerleiding hebben laten spannen, door bijvoorbeeld Persil-reclameplaten ter beschikking te stellen aan agenten van de Duitse Abwehr of Sonderkommando’s van de Wehrmacht, die ze op geëigende plekken in Tegelen of elders moesten aanbrengen. Dit zouden dan wel platen moeten zijn waarvan het beeld voor zichzelf spreekt en alleen de merknaam Persil wordt getoond. Duitstalige platen zouden onnodig argwaan kunnen opwekken. Een aantal van deze – zeer kleurrijke en fraai gestileerde platen – wordt in deze artikelenreeks opgevoerd.
Ik vroeg de afdeling voorlichting van het bedrijf om informatie en kreeg deze mail van de bedrijfsarchivaris, die hier heel open over was en schreef: ‘We hebben in onze archieven onderzoek gedaan en kunnen u het volgende resultaat meedelen: Enkele dagen na het begin van de Tweede Wereldoorlog werd in Duitsland op 5.9.1939 van staatswege een eenheidswasmiddel ingevoerd. Henkels merkwasmiddelen zoals Persil of Fewa moesten van de markt worden gehaald. Ook in Nederland werd de distributie tijdens de Tweede Wereldoorlog stopgezet. Of en in welke mate in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog reclameborden voor Persil werden opgesteld, is niet gedocumenteerd in het bedrijfsarchief. Wat er in de vele Nederlandse winkels, waar de distributie aan klanten in de voorgaande jaren had plaatsgevonden, met nog aanwezige Persil-verpakkingen en -reclameborden gebeurde, is niet bekend in het bedrijfsarchief – ook niet dat dergelijke reclameborden op 10 mei 1940 als wegwijzer voor de Wehrmacht werden gebruikt. Hiervoor zijn geen documenten in onze archieven te vinden.’
GLAD IJS
Reclamebord van Persil dat overduidelijk als richtingwijzer zou kunnen fungeren.
Met zijn bewering dat de distributie van Persil tijdens de oorlog in Nederland werd stopgezet bleek de archivaris zich echter op glad ijs te begeven. Onderzoek in historische kranten via database Delpher wijst namelijk uit dat er tot ver in 1940 grote Persil-advertenties in de Nederlandse kranten zijn verschenen. De tekst ervan luidde: ‘Persil-producten zijn in dezelfde niet te evenaren kwaliteit overal verkrijgbaar zonder prijsverhooging, Persil, Neerlands oudste, niet te evenaren zelfwerkend waschmiddel, Henco, wasch- en bleek-soda, voor het inweeken der wasch en het zachtmakcn van het schrale water. Ata, het radicale schuurpoeder, dat alles reinigt, zonder krassen. iMi, het ideale afwasch- en reinigingsmiddel, dat ook werkkleeding grondig reinigt. Sil, het voortreffelijke spoel- en bleekmiddel. Op alle Persilproducten komen spaarzegels voor. E. Ostermann & Co’s Handel Mij. N.V. Amsterdam. Fabrieken te Jutphaas bij Utrecht.’
Het product werd plaatselijk zelfs in de distributie opgenomen, zoals in Steenwijk, waar op 10 oktober Persil-bonnen werden uitgereikt. (Opregte Steenwijker Courant van 8-10-1940)
SCHAARSTE
Pas in de loop van 1941 trad er officiële schaarste op. Zangeres Clinge Doorenbos nam het in de bladen voor het bedrijf op: ‘Uit het óóg uit het hart is ‘t gezegde, dat is er een wijs en waar woord; Daarom vindt Persil het wel prettig dat U ‘t woord Persil weer eens hoort. Al ben ik soms moeilijk te krijgen en niet meer precies zooals „toen”, ‘k ben nóg nummer één op het lijstje, ik ben nog altijd kampioen. cl d.’
Persilhuis aan de Stadhouderskade, rechts naast de Koepelkerk.
In 1942 maakte het bedrijf in advertenties bekend dat de verkoop van Persil stil lag, maar dat dit slechts tijdelijk zou zijn. Of in de woorden van Clinge Doorenbos: ‘De verkoop ligt slechts tijd’lijk stil, De vrede brengt opnieuw Persil’. Vanaf 1943 verschenen er geen productadvertenties meer in de kranten. Het laatste wat in de kranten over Persil te vinden is, is een mededeling van 24 juni 1943 in De Telegraaf over een te houden Algemene Aandeelhoudersvergadering op donderdag. 8 Juli te 11.30 v.m. op Stadhouderskade 19/20.
Kortom: alles lijkt erop te wijzen dat het wasmiddel Persil, dat in Duitsland van staatswege door een eenheidswasmiddel was verdrongen, nog lange tijd in Nederland werd geproduceerd door een dochterbedrijf. Toen ik dit aan de bedrijfsarchivaris mailde, werd het stil aan de andere kant en dat is het sindsdien gebleven.
Wordt vervolgd…….
Bronnen: Historische krantensite Delpher, zoekwoord Persil
N.B. Hebt u onderzoekssuggesties of andere op- en aanmerkingen, stel u dan met mij in verbinding: willemkurstjens@gmail.com)